Lezen voor de lijst vwo 6 - boek 3

Titel: Een schitterend gebrek
Auteur: Arthur Japin
Aantal pagina's: 239
Eerste druk: 2003
Uitgever: De Arbeiderspers
Plaats: Utrecht
Genre: psychologische roman

Samenvatting

I: Het voordeel van de liefde

In het Amsterdam van 1758 blikt Lucia terug op haar jeugd terwijl zij gesluierd door het leven gaat. Ze krijgt veel aandacht van mannen: vooral de Franse chevalier Seingalt wil haar hart en vertrouwen winnen als zij samen uitgaan. Maar Lucia is gekwetst door de liefde en wijst hem af.

Ze werd geboren in 1728 en woonde op het Italiaanse landgoed Pasiano van de gravin van Montereale. Lucia’s ouders zijn bij haar in dienst als hoofd van de huishouding. Lucia groeit op in een vredige omgeving en wordt het lievelingetje van de gravin. Haar leven verandert als de dochter van de gravin gaat trouwen en er een groot feest gegeven wordt. Lucia is dan veertien en ontmoet de broers Francesco en Giacomo Casanova. Ze sluit vriendschap met de zestienjarige Giacomo en brengt elke ochtend op zijn kamer tijd met hem door. Hij heeft rechten gestudeerd en heeft bovendien de priesterwaardigheid. Na de festiviteiten beseft Lucia dat ze hem niet kwijt wil en mag Giacomo van de gravin nog een maand blijven. Het duurt niet lang voor ze elkaar de liefde verklaren. Hij vertrekt om aan zijn toekomst te werken maar belooft het jaar daarop terug te komen en met haar te trouwen.

Ondertussen ontdekt de Lucia in Amsterdam dat mijnheer Seingalt van oorsprong Italiaans is en in zijn jeugd ook gekwetst is door de liefde: hij verloor zijn hart aan een meisje en beloofde haar trouw, maar ze verdween.

II: Een schitterend gebrek

Terwijl Lucia de terugkomst van haar geliefde afwacht, krijgt ze privéles van monsieur De Pompignac, de voormalige leraar van de dochter van de gravin. Hij leert Lucia alles over literatuur, talen en etiquette. Als monsieur De Pompignac gegrepen wordt door de in Venetië heersende ziekte (pokken), is Lucia de enige die hem mag verzorgen totdat hij uiteindelijk overlijdt. Op de dag van de begrafenis draagt ze kleding die hij haar schonk, maar wordt daardoor zelf ook ziek. Na drie weken ontwaakt ze uit een soort coma (terwijl ze eigenlijk op het punt van sterven stond) en ontdekt dat haar gezicht totaal verminkt is door het openkrabben van de zweren. Omwille van Giacomo’s geluk liegt Lucia bij zijn terugkomst dat ze er met een dienstbode vandoor is gegaan. Ze maakt gebruik van de avances van graaf Antonio en gaat met hem naar bed in ruil voor geld. Zonder veel bagage verlaat ze het landgoed waar ze opgroeide en reist door Zuid-Italië.

Uiteindelijk settelt ze zich in Bologna, waar ze vanwege haar gezicht vernederd en gevreesd wordt; hiervoor leert ze zich echter af te sluiten. Na vele korte betrekkingen wordt ze huishoudster bij een rijk echtpaar, werkzaam in de anatomiewetenschap. Haar meesteres, signora Manzolini, is zeer feministisch en krijgt dagelijks bezoek van vrouwen die samen discussiëren over ethische zaken.

De Franse gravin Zélide toont speciale interesse in Lucia en bestempelt haar lelijkheid als een gebrek waar ze gebruik van kan maken. Lucia noemt zichzelf inmiddels Galathée de Pompignac. Zélide vraagt haar om als haar secretaris mee te reizen naar Napels. Lucia stemt toe, ondanks dat ze Zélides passie voor archeologie niet deelt. In Napels vinden ze een ondergrondse stad. Lucia beleeft hier in Napels haar eerste kater en laat de broers Vanuti van haar lichaam gebruik maken. Daarna reist ze met Zélide naar Venetië, ofwel de thuishaven van Giacomo.

Lucia onttrekt zich aan alle aandacht: pas in de periode dat iedereen gemaskerd door de stad gaat, treedt zij in het openbaar en vraagt naar haar geliefde, zonder haar identiteit te onthullen. Ze hoort van zijn broer Fransesco dat Giacomo in Turkije is om zijn geluk te beproeven en er vele minnaressen doorheen jaagt. Fransesco lijkt Lucia te herkennen, hoewel Lucia niets laat merken. Zélide blijkt erg ziek te zijn en Lucia is de enige die haar mag verzorgen. In de laatste periode van haar leven wordt Zélide steeds afstandelijker en heeft ze alleen nog oog voor haar wetenschappelijke experimenten. Na haar dood vertrekt Lucia naar het rijke Amsterdam. Het is dan 1749.

III: Theatrum amatorium

Op een donderdagavond spreekt Lucia (Galathée) in Amsterdam af met haar vriend Janisson. Tot haar verrassing en afgrijzen neemt hij haar echter mee naar het spinhuis, waar prostituees gestraft worden door aan het spinnewiel gezet te worden, voor het oog van pestend publiek. Tussen deze vrouwen is er één die Galathée lijkt te herkennen en haar ruw vastgrijpt terwijl ze tekeer gaat – ook zij is in haar gezicht verminkt en ze slaagt erin de sluier van Lucia’s (Galathées) gezicht te verwijderen zodat haar nog altijd lelijke gezicht zichtbaar wordt. Lucia wordt zich ervan bewust dat monsieur Seingalt en haar Giacomo één en dezelfde zijn, maar dat Seingalt zich niet bewust is van haar identiteit. Ze schrijft Giacomo een brief waarin ze hem toestemming geeft haar het hof te maken om te zien of hij werkelijk nooit het hart van een vrouw breekt, zoals hijzelf beloofde.

Lucia herinnert zich hoe zij in Amsterdam arriveerde en door haar lelijkheid en vrouw-zijn nergens werk kon krijgen. Nadat een professor haar betaalt voor tentoonstelling van haar verminkte lichaam, wordt ze prostituee. Na een korte tijd bij een pooier koopt ze zich vrij en wordt een meer verfijnde prostituee in het speelhuis, waar ze genoeg verdient om beter voor zichzelf te zorgen. Na een poos ontmoet Lucia de intelligente meneer Texira, die haar gratis onderdak en onderhoud geeft in ruil voor geanimeerde gesprekken over filosofie en literatuur, en zo af en toe een nacht samen. Hij en zijn vriend (die hetzelfde doet met een ander meisje, Danne genaamd) blijken joods te zijn. Drie dagen nadat Lucia dit ontdekt, worden ze alle vier gearresteerd wegens seksuele omgang tussen joden en christenen.Na anderhalve week opsluiting wordt Lucia veroordeeld tot twee jaar in het spinhuis.

Lucia krijgt van de vrijgekomen Texira geld en trekt samen met Danne in een appartement, levend van de prostitutie. Ze krijgt vaste klanten op vaste dagen van de week, maar blijft naar Giacomo verlangen.
In antwoord op de brief die Lucia hem stuurde, nodigt Giacomo haar uit voor een toneelvoorstelling. Lucia weet zich niet goed te gedragen en piekert over wat ze moet doen: haar ware identiteit blootgeven of hem in de waan laten van Galathée de Pompignac? Tijdens een diner na de voorstelling discussiëren de twee over de liefde en jeugd en het is voor Lucia duidelijk dat Giacomo niet meer dezelfde is. Ze blijft in haar rol en krijgt Giacomo zover dat hij met haar de nacht doorbrengt. In de periode hierna blijven zij samen, discussiërend, de liefde bedrijvend. Maar meer dan een fijn gezelschap lijkt het niet te zijn.

Als Giacomo vertrekt, doet Galathée alsof ze Lucia persoonlijk kent en laat hem in onwetendheid vertrekken. Als Giacomo kort daarop weer terugkeert, schrijft hij haar en vraagt haar om opheldering. Ze schrijft terug en vertelt hem dat hij de weddenschap der liefde heeft gewonnen. Ook zegt ze dat Lucia gekweld is door het leven, maar zo nu en dan in een muziekhuis in Amsterdam rondhangt. Vervolgens verkleedt ze zich op een avond in een voddenjurk, doet haar voile af en gaat zelf naar zo’n huis, waar ze zich weer als Lucia met Giacomo herenigt. Ze vertelt hem dat ze door de dienstbode verkracht, zwanger gemaakt en meegenomen werd, waarna hij haar in de steek liet. Giacomo verwijt het zichzelf, iets wat Lucia niet kan accepteren. Ze verbreekt het contact en ontvangt kort daarna van Giacomo als Seingalt een brief, gericht aan Galathée waarin hij zegt dat zij de weddenschap heeft gewonnen omdat hij weldegelijk Lucia’s hart brak. Hij geeft haar geld om Lucia te helpen en vertrekt zelf naar Parijs.

Lucia ontdekt dat ze zwanger is – ofwel van Giacomo, ofwel van Janisson. Kort na Giacomo’s vertrek gaat Lucia samen met Janisson – die haar kort daarvoor de liefde verklaarde – naar New York. Op de laatste bladzijden van haar verhaal vertelt zij dat zij haar verhaal voor haar ongeboren kind heeft opgeschreven om hem te laten weten waar zijn moeder vandaan komt. Uit de epiloog blijkt dat Lucia zichzelf heeft omgedoopt tot Lucy Janisson, dertig jaar met hem samen is geweest en drie kinderen ter wereld bracht, waarvan de oudste Jacob Janisson heette.

Mening:

Ik vind dit een heel mooi en meeslepend boek, want het verhaal heeft me echt geraakt en ik zat na de tijd toen ik het uit had nog steeds over het verhaal na te denken. Wat mij het meeste raakt is dat Lucia na haar ziekte, nadat haar hele gezicht was verminkt, alles in Pasiano opgaf omdat ze Giacomo niet van zijn droom wou weerhouden. Zijn droom was namelijk dat hij in Venetië wou doorbreken en beroemd worden, omdat ze in Venetië zo met het uiterlijk bezig waren was het onmogelijk voor hem om met Lucia aan zijn zij dit doel te behalen. Lucia wilde deze droom absoluut niet van Giacomo tegenhouden en besloot onaangekondigd van huis te lopen. Ook haar ouders wisten er niks van, ze heeft geen afscheid van ze genomen omdat ze bang was dat door alle emoties die dan op zouden komen ze niet meer weg wilde. Ik las deze scene haast met open mond, ik kon niet begrijpen dat Lucia dit echt ging doen. Ze was en is zo dol op hem, maar daarom heeft ze het juist gedaan. 
          De vertelde tijd is zo’n 30 jaar. Het begint met de jeugdjaren van Lucia en het eindigt als ze zo rond de dertig is. Het hele verhaal speelt zich af in de 18deeeuw, zo rond 1730 tot 1760. Het is in ieder geval in de bloeiperiode van Nederland op zee. Het deel van het verhaal dat zich in het verleden afspeelt, speelt zich af in Pasiano, waar Lucia haar moeder voor een gravin werkte, in Venetië en in Parijs. Het deel in het heden speelt zich af in Amsterdam. Lucia kwam vaak in het theater, in het bordeel, een gevangenis en een aantal restaurants. Wat ik zo leuk vind aan het boek is dat de eenheid van plaats niet steeds gelijk is. Het verhaal gaat eigenlijk over het hele leven van Lucia, niet een aantal jaren maar echt van toen ze 14 was totdat ze overlijd. Dit vind ik erg fijn om te lezen omdat je zo haar hele leven meemaakt. Vaak als de vertelde tijd een paar dagen is of misschien wel een avond, dan vind ik het altijd zo lang draderig en te veel in detail verteld. Dit boek heeft dat zeker niet.
Wel worden er veel tijdsprongen gemaakt, vooral in het begin. Dat vind ik wat minder want dan ben ik soms de draad even kwijt. Maar aan de andere kant ook wel weer leuk die tijdsprongen, want anders is het ook helemaal chronologisch en wordt het wat saai. Nu moet je je hoofd er goed bijhouden.Lucia is de ik-verteller. Het hele verhaal wordt vanuit haar perspectief verteld, waardoor je veel over haar te weten komt. Dit is erg fijn, want zo kom je ook veel over haar gedachtes te weten. Lucia is ook een alwetende verteller, want telkens wanneer ze terugblikt naar het verleden weet ze al wat er gaat gebeuren, omdat ze alles al een keer heeft meegemaakt. In het heden weet ze dit echter niet en is ze dus geen alwetende verteller meer. 

De motieven van dit boek
De rede: ook dit heeft te maken met het Rationalisme wat ze door haar huisonderwijzer geleerd krijgt. Toen zij de pokken kreeg overleefde ze dit door haar verstand, door alle jeuk en ondraaglijkheden een plek te geven in haar geest en verstand. Ook de beslissing om haar liefde voor Giacomo op te geven is puur op rationele gronden genomen. Ook later tijdens haar leven komt de rede haar te hulp. Wanneer ze als hoer werkt kan ze een soort van buiten haar lichaam treden en ondergaat de seks alsof zij het niet is.

Bedrog is ook een leidraad door het verhaal. Dit begint bij het punt dat Lucia aan Giacomo laat vertellen dat ze is weggaan met de huisknecht, terwijl ze zich verborgen houdt voor hem. Dit is een leugen voor zijn eigen bestwil, maar zo vat Giacomo dit niet op doordat hij nooit achter de waarheid was gekomen.  Lucia bedriegt hem weer wanneer ze hem ontmoet in Amsterdam maar net doet alsof ze een ander is, namelijk Galathée. Het hele boek staat de hele tijd in teken van het gebrek dat Lucia heeft na haar verminking. 

Titelverklaring: De titel, Een schitterend gebrek slaat vooral op Lucia in een latere fase van haar leven. Zoals zij het zelf beschrijft is zij erachter gekomen dat ze er meer aan heeft om zelf lief te hebben dan te worden bemind. Dit schitterend gebrek is dan waarschijnlijk het gebrek aan ontvangen liefde, ook omdat ze als prostituee alleen als lustobject fungeert en geen oprechte liefde van haar klanten krijgt.

Ook zijn haar littekens van de pokken een gebrek. Een deel van het boek heeft ook als titel een schitterend gebrek. Maar al eerder, nog voordat zij die littekens heeft heet Giacomo het al over een gebrek. [‘Ze heeft alleen één ernstige tekortkoming.’
‘Welke dan?’
‘Zij is te jong’
Hij meende het, maar zijn broer moest lachen: ‘Wat een schitterend gebrek!’ Pagina 52]
Hier worden dus niet de littekens op haar hoofd bedoeld, maar haar leeftijd. Giacomo is zeventien jaar en Lucia is veertien.
Zelf noemt ze haar littekens ook een gebrek. [Mijn gebrek vergat ik. Pagina 125]

Het motto van de roman luidt: 'Veel wat aanvankelijk alleen in de verbeelding bestaat, wordt werkelijkheid'. Het is afkomstig van Giacomo Casanova (G.C.) en komt ook in de roman zelf voor. Met deze woorden bewijst Casanova, die er trots op is dat hij zich van voelend tot denkend wezen heeft ontwikkeld, dat de romantiek hem toch niet helemaal onberoerd heeft gelaten.

Thematiek:
De roman speelt in het midden van de achttiende eeuw. Destijds was het rationalisme (de Verlichting) nog oppermachtig. Maar de eerste tekenen van een tegenbeweging waren al te bespeuren. Weldra zou de Romantiek doorbreken, die uit reactie alle nadruk legde op het gevoel. De botsing tussen verstand en gevoel, rede en geloof, redenering en ervaring bepaalt de thematiek van Een schitterend gebrek . 

Lucia groeit op als een gevoelig natuurkind, maar door de Franse huisonderwijzer wordt zij doordrenkt met het rationalisme. Puur door haar ratio doorstaat zij de ondraaglijke jeuk van de pokken. 'Ik maakte mij van mijn lichaam los (...) en vond een schuilplaats in mijn geest. (...) Telkens slaagde mijn verstand waar mijn gevoel faalde. (...) Mijn verstand kan mij overal uit redden'. Ook de beslissing om haar diepe gevoelens voor Giacomo te onderdrukken ter wille van zijn carrière, neemt ze op puur rationele gronden.

Tot slot wordt er veel figuurlijk verteld in het boek. Dat maakt het boek speels en ik vind dat erg prettig om te lezen. Je moet dus niet alles letterlijk nemen zoals het er staat. Er wordt in het boek vaak een vergelijking gemaakt tussen wat figuurlijk is bedoelt met de werkelijkheid van Lucia haar leven.